به طور کلی منظور از «ناشتایی» این است که:

• متقاضی نباید طی حداقل ۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش غذا یا هر خوردنی مصرف کند.
• متقاضی نباید طی حداقل ۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش، مایعات مصرف کند (استثنا:مصرف آب طبق رژیم عادتی هر شخص موردی ندارد).
• متقاضی نباید از شربت‌های سینه یا قرص‌های نرم‌کننده گلو استفاده کنید.

مجاز به انجام موارد زیر هستید

• می‌توانید در طول ۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش، آب بنوشید.
• باید داروهایی را که پزشک اجازه قطع مصرف آنها را صادر نکرده، مثل گذشته مصرف کنید، اما کارشناس آزمایشگاه را از مصرف آنها آگاه سازید.
• می‌توانید طی ۱۲ ساعت قبل از آزمایش، دندان‌هایتان را مسواک بزنید.

نکته مهم : در صورتی که بیماری خاصی دارید یا داروی به‌خصوصی مصرف می‌کنید حتما کارشناس آزمایشگاه را مطلع کنید.

• آزمایش ACTH
• آزمایش آلکالین فسفاتاز ALP
• آزمایش AGP
• آزمایش غربالگری اسیدهای آمینه خون Amino Acids * برای شیرخواران ۴ ساعت ناشتایی، کودکان و بزرگسالان ۱۲ ساعت
• آزمایش اسکوربیک اسید Ascorbic Acid
• آزمایش کلسیتونین Calcitonin
• آزمایش سرولوپلاسمین Ceruloplasmin
• آزمایش قند خون ناشتا FBS
• آزمایش فولیک اسید Folic Acid
• آزمایش گلوکاگون Glucaton
• آزمایش کلسترول LDL و HDL
• آزمایش آهن Fe
• آزمایش تحمل لاکتوز Lactose Tolerance
• آزمایش لپتین Leptin
• آزمایش لیپاز Lipase
• آزمایش هورمون پاراتیروئید PTH * نوشیدن آب مانعی ندارد
• آزمایش شیلینگ یا تست کوبالامین Schilling
• آزمایش ترانس‌تیرتین Transthyretin
• آزمایش تری‌گلیسرید Triglycerides
• آزمایش Vitamin A

آزمایش هورمون‌های تیروئید

هر چند آزمایش هورمون‌های تیروئید نیاز به رعایت محدودیت مصرف غذا و مایعات ندارد، اما به‌علت اثری که افزایش چربی‌های خون بر نتایج آزمایش‌های تیروئید دارد، حداقل ۳ ساعت قبل از آزمایش، از مصرف غذا باید پرهیز شود. در صورت مصرف دارو حتماً باید با پزشک مربوطه در مورد قطع یا ادامه مصرف آنها مشاوره نمائید و کارشناس آزمایشگاه را از این موضوع مطلع سازید.

آزمایش پرولاکتین

پرولاکتین از هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و نوعی هورمون است که در طی دوره حاملگی و شیردهی، ۱۰ تا ۲۰ برابر افزایش می‌یابد. انجام این آزمایش در اختلالات هورمونی از جمله به هم خوردن نظم عادت ماهیانه در خانم‌ها و نیز بیماران مشکوک به تومور هیپوفیز کمک‌کننده است. پیش از انجام این آزمایش بیماران باید نکات زیر را رعایت کنند:

• باید حداقل ۲ ساعت و حداکثر ۳ ساعت بعد از بیدار شدن از خواب، نمونه خونی اخذ شود. نمونه‌هایی که زودتر از این زمان تهیه شوند افزایش کاذب ناشی از خواب را نشان خواهند داد.
• شب قبل از آزمایش، لباس گشاد و راحت بپوشید و از پوشیدن لباس‌های تنگ خصوصا در ناحیه سینه و پستان‌ها اجتناب نمایید.
  معاینه و نیز تحریک پستان‌ها طی ۲۴ ساعت قبل، موجب نتایج کاذب در نتیجه آزمایش می‌شود.
• از نزدیکی و تماس جنسی در شب قبل از آزمایش خودداری کنید.
• طی ۱۲ ساعت قبل از انجام آزمایش از ورزش و فعالیت‌های شدید بدنی خودداری نموده و مصرف قرص‌های ضد بارداری، کلروپرومازین و متیل‌دوپا را پس از مشورت با پزشک معالج قطع نمایید.
• استرس در زمان انجام آزمایش خصوصاً در طی ۳۰ دقیقه پیش از آن، موجب نتایج کاذب می‌شود. لذا سعی کنید استرس خود را در زمان آزمایش به حداقل برسانید.

• شب قبل از آزمایش حداقل ۸ ساعت ناشتا باشید و در طی ناشتایی از خوردن چای و قهوه پرهیز کنید.
• پس از اینکه نمونه خون ناشتا از شما گرفته شد، صبحانه ای که روزانه مصرف میکنید را میل کنید.
• وقتی اولین لقمه صبحانه را خوردید، ساعت را یادداشت کنید. نمونه‌گیری دقیقاً ۲ ساعت پس از ساعت مذکور انجام می‌پذیرد.
• قبل از انجام آزمایش (در طی مدت ناشتایی شب قبل) و در طی دو ساعت بعد سیگار نکشید.
• در طول آزمایش (در طی دو ساعت) از ورزش و پیاده‌روی خودداری کنید.
• در طی این دو ساعت از خوردن هر نوع خوردنی و آشامیدنی (آب در حد متعارف اشکالی ندارد) خودداری نمایید.
• آزمایش را حتما قبل از ساعت ۱۰ صبح شروع کنید و از انجام آن در ساعات دیرتر اجتناب کنید.
• آزمایش قند ناشتا و دو ساعت پس از غذا را در یک روز انجام دهید.

دستورالعمل آزمایش ۲ ساعته تحمل قند خون (۲hOGTT)

• شب قبل از آزمایش حداقل ۸ ساعت ناشتا باشید.
• ابتدا یک نمونه خون جهت تعیین قند خون ناشتا از شما گرفته شده و سپس به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، ۷۵/۱ گرم (حداکثر ۷۵ گرم) قند به شما داده می‌شود تا میل کنید.
• توجه داشته باشید که نباید هیچ ماده‌ای برای بهتر شدن طعم محلول قند به آن اضافه کنید.
• محلول قندی تهیه‌شده را در طی مدت ۵ دقیقه به آرامی بنوشید.
• دقیقاً دو ساعت پس از شروع مصرف محلول قند، نمونه خون از شما گرفته می‌شود.
• مواردی که در دستور‌العمل قند خون دو ساعت پس از غذا آمده است را در مورد این آزمایش نیز رعایت فرمائید.

انجام این آزمایش از اواسط دهه چهارم زندگی به‌طور منظم و سالانه حداقل یک‌بار به آقایان توصیه می‌شود. برای انجام این آزمایش:

• در صورتی‌که اخیراً معاینه پروستات شده اید، آزمایش را حداقل یک هفته به تعویق بیندازید.
• حداقل باید ۴۸ ساعت از آخرین انزال (مقاربت یا دفع منی) گذشته باشد.

• آزمایش تری‌گیلیسیرید حداقل نیاز به ۱۲ ساعت ناشتایی دارد.
• برای انجام آزمایش نیتروژن اوره خون (BUN)، ۴-۸ ساعت ناشتایی کافی است؛ به‌علاوه باید حداقل از ۲ یا ۳ روز پیش از انجام آزمایش، از مصرف غذاهای حاوی گوشت زیاد خودداری نمایید. انجام این آزمایش در کنار آزمایش کراتینین اطلاعات دقیق‌تری از نحوه عملکرد کلیه‌ها در اختیار پزشک معالج قرار خواهد داد.
• انجام آزمایش اسید اوریک و اوره خون نیاز به حداقل ۸ ساعت ناشتایی دارد.
• آزمون تعیین عیار پادتن ضد میکروب هلیکوباکتر پیلوری که یکی از عوامل مهم مولد ورم و زخم‌های معده است نیاز به آمادگی خاصی ندارد، اما بهتر است که شب قبل از آزمایش غذای پرچرب مصرف نکنید زیرا افزایش چربی خون می‌تواند نتیجه آزمایش را تغییر دهد.

برای آزمایش‌های نوزادان توصیه می‌شود که قبل از نوبت شیر بعدی نمونه‌گیری انجام شود. مثلا اگر نوزاد شما هر چهار ساعت شیر می‌خورد، سه ساعت و نیم بعد از آخرین تغذیه نوزاد با شیر، نمونه‌گیری انجام شود.

مصرف حتی یک نخ سیگار و سایر دخانیات سبب تغییر در غلظت اغلب تست‌ها از جمله اسیدهای چرب آزاد اپی‌نفرین، آلدوسترون و کورتیزول می‌شود.

بسیاری از نتایج آزمایشات در چرخه قاعدگی تغییر می‌یابد مثلا کلسترول در زمان تخمک‌گذاری به میزان زیادی کاهش می‌یابد. فسفات و آهن نیز در طول دوره قاعدگی کاهش می‌یابند.

مصرف الکل به علت اثر سوء بر ارگان‌های بدن، سبب تغییر نتایج بسیاری از تست‌ها می‌شود و آنزیم‌های کبدی مثل ALP، AST، ALT، GGT، اسیداوریک، تری گلیسرید را افزایش می‌یابد.

نمونه ادرار برای تشخیص انواع عفونت‌های دستگاه ادراری و اثبات وجود برخی از مواد و سلول‌ها از جمله قند، پروتئین، خون، گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز تحت بررسی قرار گرفته و در صورت لزوم کشت داده می‌شود.
بهترین نمونه برای تشخیص عفونت‌های ادراری، نخستین نمونه ادرار صبحگاهی است. اگر نمونه ادرار در زمان جمع‌آوری آلوده شود، نتایج آزمایش ادرار و کشت آن خصوصاً از نظر تشخیص عفونت‌ها دچار اشکال خواهد شد. لذا در جمع‌آوری ادرار تمیز برای کشت و آزمایش کامل ادرار، نکات زیر باید رعایت شود:

راهنمای بانوان

• پیش از انجام آزمایش از نوشیدن مقادیر زیاد آب و سایر مایعات اجتناب کنید.
• دست‌های خود را کاملا با آب و صابون شسته و به‌خوبی با دستمال کاغذی خشک کنید.
• درب ظرف ادرار را با احتیاط باز کنید؛ بدون آن که دست شما با سطح داخلی ظرف یا درب آن تماس پیدا کند.
• با یک دست، چین‌های پوستی دستگاه تناسلی را از هم باز کرده و با دستمال یکبار مصرف اطراف مقعد و پیش‌آبراه را از جلو به عقب تمیز کنید. این کار را دو بار و هر بار با یک دستمال جدید تکرار کنید.
• پس از اینکه جریان ادرار شروع شد، قسمت اولیه ادرار (چند قطره اول) را دور ریخته و بقیه ادرار را با حجم ۳۰ میلی‌لیتر (حداقل نصف ظرف) جمع کنید. توجه داشته باشید که ظرف مذکور به‌هیچ‌وجه با پوست اطراف ناحیه تناسلی تماس پیدا نکند. درب ظرف نمونه را بسته و آن را به آزمایشگاه تحویل دهید.

راهنمای آقایان

• پیش از انجام آزمایش از نوشیدن بیش از حد مایعات اجتناب نمائید.
• دست‌های خود را کاملا با آب و صابون شسته و به خوبی با دستمال کاغذی خشک کنید.
• درب ظرف ادرار را با احتیاط باز کنید بدون آن که دست‌های شما با سطح داخلی ظرف یا درب آن تماس پیدا کند.
• سر آلت را با دستمال مرطوب یکبار مصرف دو بار و هر بار با استفاده از یک دستمال جدید تمیز کنید.مراقب باشید که سر آلت به سطح داخلی ظرف نخورد.
• مقدار کمی از قسمت اول ادرار (چند قطره اول) را به داخل توالت تخلیه کرده و حدود ۳۰ میلی‌متر (نصف ظرف نمونه) از آن را جمع کنید.
  درب ظرف نمونه را بسته و آن را تحویل آزمایشگاه دهید.

دستورالعمل جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته

نمونه ادرار ۲۴ ساعته برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها، مخصوصاً بیماری‌های کلیوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نمونه باید دقیقاً طی ۲۴ ساعت جمع‌آوری گردد.

ضمناً رعایت موارد ذیل ضروری است:

• در صورت امکان ادرار را مستقیماً داخل گالن نریزید و از ظرف‌های استریل ادرار برای این کار استفاده کنید.
• در ابتدای جمع‌آوری نمونه، دفع ادرار را انجام داده و آن را دور بریزید. زمان را دقیقاً یادداشت کنید (مثلا ساعت ۷ صبح).
• به مدت یک شبانه روز (۲۴ ساعت) یعنی تا ساعت ۷ صبح فردا، تمامی نوبت‌های دفع ادرار را در ظرف مخصوص جمع‌آوری کنید.
• در طول جمع‌آوری ادرار باید ظرف جمع‌آوری دور از دسترس کودکان و در جای خنک (ترجیحاً در یخچال) نگهداری شده و بلافاصله پس از اتمام کار به آزمایشگاه تحویل داده شود.
• آخرین نوبت دفع ادرار باید رأس همان ساعتی که جمع‌آوری ادرار شروع شده بود انجام شود و در ظرف مخصوص جمع‌آوری نمونه ریخته شود.

رایج‌ترین کاربرد آزمایش مدفوع در تشخیص انواع مختلف انگل‌های بیماری‌زا در روده است. افرادی که تحت آزمایش مدفوع قرار می‌گیرند، باید برای مدت ۷ تا ۱۰ روز پیش از انجام این آزمایش از درمان با روغن کرچک یا روغن‌های معدنی، بیسموت، منیزیم، ترکیبات ضداسهال  و مصرف آنتی بیوتیک‌ها خودداری نمایند.
بهتر است این آزمایش در سه نوبت انجام شود. نمونه مدفوع باید مستقیماً در ظرفی که از طرف آزمایشگاه در اختیار بیمار قرار می‌گیرد جمع‌آوری شود. اگر بیمار بستری است، نمونه را در یک ظرف خشک جمع‌آوری نموده و سپس با استفاده از چوب مخصوص (آبسلانگ)، نمونه را به ظرف برچسب دار منتقل نمایید.
نمونه مدفوع نباید با آب یا ادرار آلوده شود، زیرا ادرار می‌تواند برخی از انگل‌های فعال را از بین ببرد. بیماران باید نمونه جمع‌آوری شده را خصوصاً در موارد اسهال مشکوک به اسهال خونی بلافاصله به آزمایشگاه تحویل دهند. اگر انجام آزمایش حداکثر تا ۳۰ دقیقه پس از جمع‌آوری نمونه امکان‌پذیر نباشد، لازم است نمونه در یخچال قرار داده شود.

آزمایش بررسی خون مخفی در مدفوع
گاهی اوقات خونریزی‌های مختصری در بخش‌های مختلف دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد که به علت کم بودن با چشم دیده نمی‌شود و باید با روش‌های آزمایشگاهی تشخیص داده شود. بهتر است این آزمایش در سه نوبت انجام شود.

برای انجام این آزمایش باید نکات زیر رعایت شود:

• ۴۸-۷۲ ساعت پیش از آزمایش و در طی دوره جمع‌آوری نمونه مدفوع، از خوردن گوشت سفید، گوشت قرمز، ماهی، شلغم، و تربچه خودداری نمایید.
• مصرف قرص‌های آهن و فرفولیک، کپسول هماتینیک و ففول، ایندومتاسین، کلشیسین، آسپیرین، بروفن، کورتون‌ها و ویتامین C باید ۴۸ ساعت پیش از انجام آزمایش قطع شود. در صورت داشتن سابقه خونریزی از لثه، ۴۸ ساعت پیش از انجام آزمایش از کشیدن نخ و مسواک زدن خودداری نمایید.
• نمونه باید سریعاً به آزمایشگاه تحویل داده شود.
• نمونه مدفوع نباید با ادرار یا سایر مواد آلوده شود.

آزمایش بر روی مایع منی برای تشخیص علت نازایی در مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• نمونه باید در مدت کمتر از نیم یا یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود. در هنگام تحویل نمونه به آزمایشگاه زمان دقیق جمع‌آوری آن را به مسئول پذیرش اعلام کنید.
• نمونه باید پس از ۳ تا ۵ روز پرهیز از نزدیکی یا انزال تهیه شود و نمونه‌هایی که پیش از ۲ روز یا پس از ۷ روز از آخرین نزدیکی جمع‌آوری می‌شود برای انجام آزمایش مناسب نیست.
• وجود تب در طی سه روز پیش از انجام آزمایش، نتیجه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بهترین نمونه منی، نمونه‌ای است که از طریق تحریک مصنوعی تهیه شده و در ظرف مخصوصی که از طرف آزمایشگاه در اختیار شما قرار داده شده، جمع‌آوری شود.
• نمونه تهیه شده توسط کاندوم برای آزمایش مناسب نیست.
• باید دقت شود که تمام نمونه منی در ظرف مخصوص ریخته شود زیرا در غیر این صورت باعث به دست آمدن نتیجه غیرواقعی خواهد شد.
• قبل از ریختن نمونه به داخل ظرف بهتر است با در دست گرفتن ظرف، دمای آن را به ۳۷ درجه سانتی‌گراد (درجه حرارت بدن) برسانید.
• نمونه مایع منی که از زمان جمع‌آوری آن بیش از نیم یا یک ساعت گذشته باشد، فاقد ارزش تشخیصی است.
• از قرار دادن نمونه در حرارت‌های کمتر از ۳۰-۳۷ درجه و بالاتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد خودداری نموده و سعی کنید تا زمان تحویل نمونه به آزمایشگاه، آن را در دمای نزدیک به حرارت بدن نگهداری کنید.

آزمایش مایع منی بعد از بستن لوله‌ها در مردان (وازکتومی)

انجام آزمایش منی در این افراد مانند آزمایش معمولی منی است، با این تفاوت که:

• این آزمایش باید حداقل دو ماه بعد از بستن لوله‌ها انجام شود.
• در طی ۲۴ ساعت پیش از انجام آزمایش، نباید نزدیکی صورت پذیرد یا مایع منی به هر علت دفع شود.
• در صورتی که نمونه در خارج از آزمایشگاه تهیه شده است، باید هر چه سریع‌تر به آزمایشگاه منتقل شود.

این آزمایش به تشخیص میکروب‌های مولد عفونت، از جمله میکروب سل در دستگاه تنفسی کمک می‌کند. در برخی از موارد ضرورت دارد که با نظر پزشک معالج، نمونه حداقل در سه صبح متوالی جمع‌آوری شود.

• شب پیش از جمع‌آوری نمونه خلط، مایعات فراوان بنوشید.
• نمونه را حتماً صبح جمع‌آوری کنید.
• درست پیش از جمع‌آوری نمونه، دندان‌هایتان را مسواک کرده و با آب قرقره کنید تا تعداد میکروب‌های آلوده‌کننده محوطه حلق و دهان کاهش یابد.
• سه بار نفس عمیق بکشید و سپس با یک سرفه عمیق، خلط موجود در مجاری تنفسی تان را خارج کنید. توجه داشته باشید که خلط متفاوت از بزاق است و نمونه بزاق برای کشت ارزشی ندارد. حداقل میزان نمونه خلط باید به اندازه یک قاشق چایخوری باشد.
• نمونه خلط را پس از جمع‌آوری بلافاصله به آزمایشگاه ارسال کنید.