دیابت چیست
ديابت قندی (Diabetes Mellitus) یا مرض قند که اختصاراً به آن دیابت گفته می شود؛.بيماري است كه در آن مقدار ترشح انسولین کمتر از میزان لازم برای طبیعی نگهداشتن قند خون است. انسولین ماده ای است که در بدن تمام افراد طبیعی توسط بخشی از غده لوزالمعده ساخته و به داخل جریان خون ریخته می شود. این ماده در سوخت و ساز مواد نشاسته ای و قندهای ساده و در نتیجه تنظیم قند خون نقش مهمی دارد؛.بنا بر این کاهش نسبی آن در جریان دیابت، منجر به افزايش قند خون مي شود.كه در صورت عدم کنترل وتنظیم آن در حد مناسب منجر به ضايعات جبران ناپذير در قسمتهاي مختلف بدن مي شود. منظور از کاهش نسبی انسولین این است.که یا ترشح انسولين از لوزالمعده كاهش مي يابد.و يا اثربخشی آن در بدن کم مي شود؛ یعنی بهر حال مقدار کافی انسولین در بدن وجود ندارد.
اهمیت تشخیص بموقع دیابت
بیماری دیابت از دو جنبه اهمیت دارد:
1)دیابت نوع 1 تعداد مبتلایان به آن بسیار زیاد است بطوریکه در حال حاضر 150 میلیون نفر در دنیا دیابتی هستند.و تا 15 سال دیگر این تعداد به 300 میلیون نفر خواهد رسید.در ایران نیز حداقل 2 میلیون نفر دچار دیابت هستند و سالانه 200 هزار نفر در کشور به این بیماران افزوده می شوند .
2)نوع شایع آن(دیابت نوع 2) معمولاً بدون علامت يا با علايم مختصر مي باشد، در نتيجه فرد مبتلا ممكن است.سالها از بيماري خود بي خبر باشد.و طي اين مدت، قند خون بيش از حد طبيعي، منجر به صدمات جبران ناپذیر در قسمتهای مختلف بدن بویژه چشم، کلیه ها، اعصاب محیطی و عروق قلب و مغز و سایر قسمتهای بدن شود. تشخیص و کنترل بیماری در مراحل ابتدایی می تواند جلوی بسیاری از عوارض گفته شده را بگیرد. به همين دليل افرادي كه در معرض خطر بيشتري براي ابتلا به بيماري هستند، مانند افراد با سن بيش از 45 سال حتی بدون وجود هیچ علامتی بايستي حداقل هر 3 سال يكبار آزمايش قند خون ناشتا انجام دهند تا با تشخیص زودرس و کنترل قند خون در حد مناسب از ایجاد بسیاری از این صدمات پیشگیری گردد.یا وقوع آنها به تاخیر انداخته شود.
انواع دیابت:
چهار نوع دیابت وجود دارد:
دیابت نوع 1:
معمولاً افراد مبتلا به نوع يك، را ،کودکان، نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند.(افراد کمتر از 30 سال). این نوع از بیماری بعلت تخریب سلولهای تولید کننده انسولین ایجاد می شود. افرادی که دچار این بیماری می شوند.معمولاً لاغر هستند و علایم بیماری در آنها پر سرو صدا است؛.بطوریکه پرنوشی (مصرف بیش از حد معمول آب)، پر ادراری (دفع بیش از حد ادرار بطوریکه ممکن است حتی در طول شب نیاز به دفع چند بار ادرار داشته باشند) و کاهش وزن طی مدت چند روز تا چند هفته در آنها پیدا می شود.و پیشرفت می کند. این بیماران برای کنترل قند خون نیاز به تزریق انسولین دارند؛.در غیر اینصورت علاوه بر تشدید علایم فوق دچار دل درد، تهوع، استفراغ، بی حالی و احساس تنگی نفس می شوند؛.که به آن اصطلاحاً کتواسیدوز دیابتی می گویند. عدم تشخیص و درمان بموقع کتواسیدوز دیابتی می تواند مرگ آفرین باشد. برای تشخیص بایستی آزمایش قند خون، بویژه هنگام ناشتایی حداقل 8 ساعته، انجام شود.
دیابت نوع 2:
این نوع از دیابت معمولاً در افراد میانسال و مسن دیده می شود.و علت آن کمبود ترشح انسولین یا کاهش تاثیر آن می باشد. بیماران مبتلا، معمولا چاق هستند.یا اضافه وزن دارند. علائم این نوع دیابت نیز عبارتند از : پرنوشی، پرادراری، دفع شبانه ادرار و در موارد شدیدتر، اختلالات بینائی ،کاهش وزن و خستگی زوردرس. بر خلاف دیابت نوع 1 ،شروع آن معمولا بسیار آهسته و کم سر و صداست.بطوریکه فرد مبتلا ممکن است در ابتدا هیچ علامتی نداشته باشد.و یا علایم اندک باشند. در نتیجه فرد ممکن است سالها از بیماری خود بی اطلاع باشد.و پیدایش یکی از عوارض درازمدت ديابت مانند احساس گزگز و بی حسی طولانی مدت در پاها منجر به بررسی و شناسایی بیماری شود.
به همین علت و نیز بدليل شیوع بالای این بیماری، انجام آزمایش قند خون ناشتا در فواصل حداکثر هر 1 سال یکبار در تمام افراد با سن بیشتر از 45 سال و سایر افراد در معرض خطر توصیه می شود.برای انجام این آزمایش12-8 ساعت ناشتایی کافی است؛.ولی اگر قرار است آزمایش چربیهای خون نیز انجام شود؛.به 14-12 ساعت ناشتایی نیاز است.برای درمان دارویی این بیماران معمولاً از قرصهای پایئن آورنده قندخون استفاده می شود.ولی ممکن است.پس از مدتی استفاده از انسولین برای کنترل بهتر قند خون لازم شود.
دیابت بارداری:
نوعی از دیابت است که معمولاً اولین بار در طی بارداری بویژه نیمه دوم آن، یعنی پس از هفته بیستم، شروع می شود. حدود9-5 درصد زنان باردار، مبتلا به این نوع دیابت می شوند. علت آن غالباً ترشح موادی در بدن است که طی بارداری افزایش می یابد.و منشا ترشح آنها جفت می باشد. این مواد باعث مقاومت نسبت به اثر انسولین می شوند؛.لذا دیابت بارداری معمولاً با زایمان و خروج جفت بهبود می یابد. این نوع دیابت معمولاً بدون علامت است؛.ولی در موارد شدید، فرد مبتلا دچار پرنوشی و پرادراری می شود.پس از ابتلاي بار اول احتمال تکرار اين نوع ديابت در حاملگی های بعدی زیادتر است.و حتی پس از زایمان نیز، برای جلوگیری از ایجاد دیابت، اقدامات خاصي مانند کنترل وزن، افزایش تحرک بدنی و رعایت رژیم غذایی (بمنظور پیشگیری از ازدیاد وزن ) بایستی انجام شود.
برای کنترل دیابت بارداری استفاده از رژیم غذایی متعادل ، عدم حذف وعده های غذایی (مصرف بموقع حداقل سه وعده غذایی )، افزایش فعالیت بدنی بویژه ورزشهای بالا تنه و گاه استفاده از داروها (معمولاً انسولین ) مورد نیاز است. عدم شناسایی و کنترل بیماری می تواند مشکلات خاصی را برای مادر و جنین ایجاد نماید. برای شناسایی دیابت بارداری، بیشتر از آزمایش قند خون پس از مصرف محلول قندی (شربت قند با غلظت مشخص) استفاده می شود که معمولا در انتهای ماه ششم یا هفتم حاملگی انجام می شود.
دیابت به علل متفرقه:
مصرف داروهاي خاصي مثل كورتون ها، ابتلا به بيماري هاي غده لوزالمعده، برخي از بيماري هاي غدد درون ريز مثل ترشح بيش از حد هورمون رشد و پركاري غدد فوق كليه و …. نيز مي تواند باعث بروز ديابت شيرين شود. بديهي است موارد فوق جزو علل نادر ديابت بوده و در اين موارد، درمان بايد متوجه علت زمينه اي باشد.
عوامل خطرساز ابتلا به دیابت نوع 2:
خطر ابتلا به دیابت در موارد زیر بیشتر است:
-افرادیکه سن بالاتر از 45 سال دارند.
-افرادیکه سن بالاتر از 35 سال بعلاوه یکی از موارد زیر را دارند:
-چاقی
-کم تحرکی
-سابقه قند خون غیر طبیعی طی آزمایشات قبلی
-چربی خون غیر طبیعی بویژه تری گلیسرید بیش از 250 میلی گرم در دسی لیتر
-ابتلا به پر فشاري خون (فشارخون بالاتر از 90/140)
-سابقه ابتلا به دیابت بارداری ( در خانمها)
-ابتلا یکی از بستگان درجه اول (پدر، مادر ، فرزندان و…) به دیابت نوع 2
-سابقه ابتلا به بیماری تخمدانهای پلی کیستیک
نحوه شناسائی بیماری (روشهای تشخیصی):
الف) اندازه گيري قند خون ناشتا
تشخیص دیابت بسیار آسان و با گرفتن مقدار کمی خون پس از حداقل 8 ساعت ناشتائی و اندازه گیری قند آن می باشد. باید توجه داشت که مصرف آب در طول ناشتائی بلامانع است. اگر قند خون شما در وضعیت ناشتا کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر باشد؛ نتیجه آزمایش شما طبیعی است ونباید نگران باشید ولی اگر قند خون شما بین 100 تا 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد؛ در آینده در خطر ابتلا به دیابت هستید.قند خون ناشتای بیش از 126 میلی گرم در دسی لیتر، در حداقل دو نوبت، نشانه ابتلا به دیابت است.استفاده از دستگاههای سنجش قند خون ( گلوکومتر) برای اثبات تشخیص دیابت توصیه نمی شود زيرا دقت اندازه گیری قند خون، حتی توسط دقیق ترین این دستگاهها، کمتر از اندازه گیری آزمایشگاهی می باشد.
ب) اندازه گيري قند خون بطور اتفاقي:
در کسانیکه دارای علائم بالا بودن قند خون هستند.(پرنوشی، پرادراری، دفع مکرر ادرار در طول شب، كاهش وزن)؛ قند خون بالاتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر در یک نمونه خون بدون توجه به زمان مصرف غذا، نشان دهنده ابتلا به دیابت می باشد.
ج) آزمايش خوراکی تحمل قند:
در موارد خاصی ممکن است قند خون 2 ساعت پس از مصرف شربت قندی حاوی 75 گرم گلوکز اندازه گیری شود. البته تشخیص دیابت در زمان بارداری کمی متفاوت است.و با مصرف شربت قندی حاوی 50-100 گرم گلوکز و نمونه گیری خون در طی چند نوبت برای سنجش قند خون انجام می شود.
د) اندازه گيري HbA1c :
قند خون هر فرد در طول شبانه روز، همچنین در روزهای مختلف، نوسان دارد و ثابت نیست. اندازه گيري ميزان پروتئيني به نام HbA1c در خون هر فرد، وضعیت قند خون وي را طی 3 ماه اخیر نشان می دهد. به اين آزمايش، “میانگین قند خون 3 ماهه” نيز گفته مي شود.مورد استفاده اصلي اين آزمايش در کسانیکه تشخیص دیابت در آنها اثبات شده، برای تعيین وضعيت کنترل قند خون در ماه هاي اخير مي باشد. میزان مطلوب این آزمایش، با توجه به کیت مورد استفاده در آزمایشگاههای مختلف، متفاوت است؛ ولی معمولاً مقادیر کمتر از 7 الی 5/7 درصد، مطلوب در نظر گرفته می شود.
در صورتی که تصمیم به انجام آزمایشات دیابت را دارید می توانید از طریق آسان آزمایش درخواستتان را ثبت کنید.تا کارشناسان آزمایشگاه جهت نمونه گیری به محل دلخواه شما مراجعه کنند.
روشهای کنترل قند خون:
پس از تشخیص دیابت، نوبت به کنترل یا درمان آن می رسد. اما ابتدا باید به دو نکته توجه داشت:
دیابت را نمی توان از بدن ریشه کن کرد؛.ولی با کنترل قند خون در حد مناسب، می توان از آسیبهای ناشی از آن جلوگیری کرد. یا آنها را به حداقل رساند. حد مطلوب قند خون ناشتا معمولاً بین 90 تا 130 میلی گرم در دسی لیتر می باشد. البته این مقدار بر اساس سن و وضع بیمار در افراد مختلف، متفاوت است؛.ولی باید توجه داشت بدون علامت بودن، بمعنی کنترل مطلوب قند خون نمی باشد. میزان مطلوب قندخون 2 ساعت پس از غذا کمتر از 180 میلی گرم بر دسی لیتر است.
بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، بویژه نوع 2 آن، دچار پرفشاری خون و اختلالات چربیهای خون می باشند.که کنترل آنها نیز در کنار کنترل قند خون بسیار مهم است.و از ابتلا به عوارض دیابت، از جمله عوارض قلبی، کلیوی و چشمی بیماری پیشگیری می کند.استفاده از دخانیات بویژه سیگار خطر ابتلا به عوارض.دیابت از جمله عوارض قلبی، چشمی و کلیوی بیماری را شدیدا افزایش می دهد؛.لذا ترک سیگار در بیماران دیابتی بمراتب مهمتر از سایر افراد است.